par titalain » 15 Avr 2008 15:34
LIBER PRIMUS.
[1] Romanum imperium, quo neque ab exordio ullum fere minus, neque incrementis toto orbe amplius humana potest memoria recordari, a Romulo exordium habet; qui vestalis virginis filius et (quantum putatus est) Martis, cum Remo fratre uno partu editus est. Is, quum inter pastores latrocinaretur, octodecim annos natus, urbem exiguam in Palatino monte constituit, XI kal. maii, Olympiadis sextae anno tertio, post Trojae excidium, ut qui plurimum minimumque tradunt, trecentesimo nonagesimo quarto.
[2] Condita civitate, quam ex nomine suo Romam vocavit, haec fere egit. Multitudinem finitimorum in civitatem recepit; centum ex senioribus elegit, quorum consilio omnia ageret : quos senatores nominavit propter senectutem. [Tunc] quum uxores ipse et populus suus non haberent, invitavit ad spectaculum ludorum vicinas urbi Romae nationes, atque earum virgines rapuit. Commotis bellis propter raptarum injuriam, Caeninenses vicit, Antemnates, Crustuminos, Sabinos, Fidenates, Veientes : haec omnia oppida Urbem cingunt. Et quum, orta subito tempestate, non comparuisset, anno regni tricesimo septimo, ad deos transisse creditus est et consecratus. Deinde Romae per quinos dies senatores imperaverunt : et his regnantibus annus unus completus est.
[3] Postea Numa Pompilius rex creatus est; qui bellum nullum quidem gessit, sed non minus civitati, quam Romulus, profuit. Nam et leges Romanis, moresque constituit, qui consuetudine proeliorum jam latrones ac semibarbari putabantur; et annum descripsit in duodecim menses, prius sine aliqua computatione confusum; et infinita Romae sacra ac templa constituit. Morbo decessit quadragesimo [et] tertio imperii anno.
[4] Huic successit Tullus Hostilius. Hic bella reparavit, Albanos vicit, qui ab urbe Roma XII miliario sunt : Veientes et Fidenates, quorum alii sexto miliario absunt [ab urbe Roma], alii octavo decimo, bello superavit. Urbem ampliavit, adiecto Caelio monte. Quum triginta et duos annos regnasset, fulmine ictus, cum domo sua arsit.
[5] Post hunc Ancus Marcius, Numae ex filia nepos, suscepit imperium. Contra Latinos dimicavit, Aventinum montem civitati adiecit et Janiculum, apud ostium Tiberis civitatem supra mare sexto decimo miliario ab urbe Roma condidit. Vicesimo et quarto anno imperii morbo periit.
[6] Deinde regnum Priscus Tarquinius accepit. Hic numerum senatorum duplicavit; circum Romae aedificavit, ludos Romanos instituit, qui ad nostram memoriam permanent. Vicit idem etiam Sabinos, et non parum agrorum, sublatum isdem, urbis Romae territorio adjunxit; primusque triumphans urbem intravit. Muros fecit, et cloacas; Capitolium inchoavit. Trigesimo octavo imperii anno, per Anci filios occisus est, regis ejus cui ipse successerat.
[7] Post hunc, Servius Tullius suscepit imperium, genitus ex nobili femina, captiva tamen, et ancilla. Hic quoque Sabinos subegit; montes tres, Quirinalem, Viminalem, Esquilinum, urbi adjunxit; fossas circum murum duxit. Primus omnium censum ordinavit, qui adhuc per orbem terrarum incognitus erat. Sub eo, Roma, omnibus in censum delatis, habuit capita LXXXIII milia civium romanorum, cum his, qui in agris erant. Occisus est XLV imperio anno, scelere generi sui Tarquinii, filii eius regis, cui ipse successerat, et filiae, quam Tarquinius habebat uxorem.
[8] Lucius Tarquinius Superbus, septimus atque ultimus regum, Volscos (quae gens ad Campaniam euntibus non longe ab Urbe est) vicit; Gabios civitatem, et Suessam Pometiam subegit; cum Tuscis pacem fecit; et templum Jovis in Capitolio aedificavit. Postea Ardeam oppugnans, in octavo decimo miliario ab Urbe positam civitatem, imperium perdidit. Nam quum filius eius, et ipse Tarquinius junior, nobilissimam feminam Lucretiam, eamdemque pudicissimam, Collatini uxorem, stuprasset, eaque de injuria marito, et patri, et amicis questa fuisset, in omnium conspectu se occidit. Propter quam causam Brutus, parens et ipse Tarquinii, populum concitavit, et Tarquinio ademit imperium. Mox exercitus quoque eum, qui civitatem Ardeam cum ipso rege oppugnabat, reliquit; veniensque ad Urbem rex portis clausis exclusus est. Quumque imperasset annos viginti quinque, cum uxore et liberis suis fugit. Ita Romae regnatum est per septem reges annis ducentis quadraginta tribus, quum adhuc Roma, ubi plurimum, vix usque ad quintum decimum miliarium possideret.
[9] Hinc consules coepere pro uno rege duo hac causa creati, ut, si unus malus esse voluisset, alter eum, habens potestatem similem, coerceret. Et placuit, ne imperium longius quam annuum haberent, ne per diuturnitatem potestatis insolentiores redderentur, sed civiles semper essent, qui se post annum scirent futuros esse privatos. Fuerunt igitur anno primo, expulsis regibus, consules L. Junius Brutus (qui maxime egerat ut Tarquinius pelleretur), et Tarquinius Collatinus, maritus Lucretiae. Sed Tarquinio Collatino statim sublata dignitas est : placuerat enim, ne quisquam in Urbe maneret, qui Tarquinius vocaretur. Ergo, accepto omni patrimonio suo, ex Urbe migravit, et loco ipsius factus est Valerius Publicola consul.
[10] Commovit tamen bellum urbi Romae rex Tarquinius, qui fuerat expulsus, et, collectis multis gentibus, ut in regnum posset restitui, dimicavit. In prima pugna Brutus consul, et Aruns, Tarquinii filius, invicem se occiderunt : Romani tamen ex ea pugna victores recesserunt. Brutum Romanae matronae, defensorem pudicitiae suae, quasi communem patrem, per annum luxerunt. Valerius Publicola Sp. Lucretium Tricipitinum collegam sibi fecit, Lucretiae patrem : quo morbo mortuo iterum Horatium Pulvillum collegam sibi sumpsit. Ita primus annus quinque consules habuit : quum Tarquinius Collatinus Urbe cessisset propter nomen, Brutus proelio perisset, Sp. Lucretius morbo mortuus esset.
[11] Secundo quoque anno, iterum Tarquinius, ut reciperetur in regnum, bellum Romanis intulit, auxilium ei ferente Porsenna, Tusciae rege, et Romam paene cepit ; verum tum quoque victus est. Tertio anno post reges exactos, Tarquinius, quum suscipi non posset in regnum, neque ei Porsenna, qui pacem cum Romanis fecerat, auxilium praestaret, Tusculum se contulit, quae civitas non longe ab Urbe est; atque ibi per quatuordecim annos privatus cum uxore consenuit. Quarto anno post reges exactos, quum Sabini Romanis bellum intulissent, victi sunt, et de his est triumphatum. Quinto anno Valerius ille Bruti collega, et quaartum consul, fataliter mortuus est; adeo pauper, ut, collatis a populo nummis, sumptum habuerit sepulturae ; quem matronae, sicuti Brutum annum luxerunt.
[12] Nono anno post reges exactos, quum gener Tarquini ad injuriam soceri vindicandam ingentem collegisset exercitum, nova Romae dignitas est creata, quae dictatura appellatur, major quam consulatus. Eodem anno, etiam magister equitum factus est, qui dictatori obsequeretur. Neque quidquam similius potest dici, quam dictatura antiqua huic imperii potestati, quam nunc tranquillitas vestra habet ; maxime quum Augustus quoque Octavianus, de quo postea dicemus, et ante eum Caius Caesar, sub dictaturae nomine atque honore regnaverint. Dictator autem Romae primus fuit Lartius; magister equitum primus Sp. Cassius.
[13] Sexto decimo anno post reges exactos, seditionem populus Romae fecit, tanquam a senatu atque consulibus premeretur. Tum et ipse sibi tribunos plebis, quasi proprios judices et defensores, creavit, per quos contra senatum et consules tutus esse posset. Sequenti anno, Volsci bellum reparaverunt; et victi acie etiam Coriolos civitatem, quam habebant optimam, perdiderunt.
[14] Octavo decimo anno post ejectos reges, expulsus ex urbe Qintus Marcius, dux Romanus, qui Coriolos caperat, Volscorum civitatem, ad ipsos Volscos contendit iratus; et auxilia contra Romanos accepit, Romanos [que]saepe vicit; usque ad quintum miliarium Urbis accessit, oppugnaturus etiam patriam, legatis, qui pacem petebant, repudiatis; nisi ad eum mater Veturia et uxor Volumnia ex Urbe venissent : quarum fletu et deprecatione superatus, removit exercitum. Atque hic secundus post Tarquinium fuit, qui dux contra patriam suam esset.
[15] Caesone Fabio et Tito Virginio coss., trecenti nobiles homines, qui ex Fabia familia erant, contra Veientes bellum soli susceperunt, promittentes senatui et populo per se omne certamen implendum. Itaque profecti omnes nobiles, et qui singuli magnorum exercituum duces esse deberent, in proelio conciderunt. Unus omnino superfuit ex tanta familia, qui propter aetatem puerilem duci non potuerat ad pugnam. Post haec census in Urbe habitus est, et inventa sunt civium capita CXIX milia.
[16] Sequenti anno, quum in Algido monte, ab Urbe duodecimo ferme miliario, romanus obsideretur exercitus, L. Quintius Cincinnatus dictator est factus, qui, agrum quatuor iugerum possidens, manibus suis colebat. Is quum in opere et arans esset inventus, sudore deterso, togam praetextam accepit, et caesis hostibus liberavit exercitum.
[17] Anno CCC et altero ab Urbe condita, imperium consulare cessavit, et pro duobus consulibus decem facti sunt, qui summam potestatem haberent, decemviri nominati. Sed quum, primo anno, bene egissent, secundo, unus ex iis Appius Claudius Virginii cuiusdam, qui honestis jam stipendiis contra Latinos in monte Algido militabat, filiam virginem corrumpere voluit : quam pater occidit, ne stuprum a decemviro sustineret; et regressus ad milites, movit tumultum. Sublata est decemviris potestas ipsique damnati sunt.
[18] Anno trecentesimo et quinto decimo ab Urbe condita, Fidenates contra Romanos rebellaverunt; auxilium praestabant his Veientes, et rex Veientium Tolumnius : quae ambae civitates tam vicinae Urbi sunt, ut Fidenae sexto, Veientes XVIII miliario absint. Conjunxerunt se his et Volsci: sed Mamerco Aemilio dictatore, et L. Quintio Cincinnato, magistro equitum, victi, etiam regem perdiderunt. Fidenae captae et excisae.
[19] Post XX annos Veientani rebellaverunt. Dictator contra ipsos missus est Furius Camillus, qui primum eos vicit acie; mox etiam civitatem diu obsidens cepit, antiquissimam Italiae atque ditissimam; post eam cepit et Faliscos, non minus nobilem civitatem. Sed commota est ei invidia, quasi praedam male divisisset; damnatusque ob eam causam, et expulsus civitate. Statim Galli Senones ad urbem venerunt, et victos Romanos undecimo miliario a Roma apud flumen Alliam sequuti, etiam urbem occuparunt : neque defendi quidquam, nisi Capitolium, potuit. Quod quum diu obsedissent, et jam Romani fame laborarent, a Camillo, qui in vicina civitate exsulabat, Gallis superventum est, gravissimeque victi sunt. Postea tamen, accepto etiam auro, ne Capitolium obsidernet, recesserunt; sed sequutus eos Camillus, ita cecidit, ut et aurum, quod his datum fuerat, et omnia, quae ceperant, militaria signa revocaret. Ita tertio triumphans Urbem ingressus est, et appellatus secundus Romulus, quasi ipse patriae conditor.
"C'est vrai... Je suis une grosse quiche - mais j'ai des bonnes fiches!"
)
!
